Τρίτη 18 Οκτωβρίου 2016

Κριτικοί πρόδρομοι της Λογοτεχνίας (Μέρος Πρώτο)



Η κριτική θεωρία προηγείται της λογοτεχνικής κριτικής μεμονωμένων έργων. Το πρωιμότερο έργο θεωρίας ήταν το «Περί Ποιητικής» του Αριστοτέλη (4ος αιώνας π.Χ.), το οποίο αφορά τη φύση όλης της λογοτεχνίας. Ο Αριστοτέλης έδωσε στο έργο του τον διάσημο ορισμό της τραγωδίας:
 «Ἔστιν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».
Υποστήριζε, επίσης,  ότι η λογοτεχνία αφορά τους χαρακτήρες οι οποίοι αποκαλύπτονται μέσα από τη δράση. Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος κριτικός που ανέπτυξε μια προσέγγιση της λογοτεχνίας επικεντρωμένη στον αναγνώστη, καθώς επιχειρεί να περιγράψει πώς αυτό επιδρά στο κοινό. Η τραγωδία είπε, θα πρέπει να διεγείρει τον έλεο και τον φόβο ώστε να οδηγηθεί ο αναγνώστης στην κάθαρση.
Ο σερ Φίλιπ Σίδνεϋ έγραψε το 1580 το έργο του «Απολογία για την ποίηση». Πρόθεσή του ήταν να επεκτείνει τον αρχαίο ορισμό της λογοτεχνίας όπως είχε διατυπωθεί από το Λατίνο ποιητή Οβίδιο  (43 π.Χ -17 μ.Χ.) που είχε πει ότι η αποστολή της ήταν «docere delictendo” - να διδάξει ευχαριστώντας. Επίσης, ο Σίδνεϋ παραθέτει από τον Οράτιο (65 π.Χ. - 8 π.Χ.) την άποψη ότι ένα ποίημα είναι "μια εικόνα που μιλάει με τον στόχο να διδάξει και να ευχαριστήσει". Η αντίληψη ότι η λογοτεχνία προσφέρει ευχαρίστηση ήταν τότε επαναστατική καθώς η εποχή ήταν βαθιά θρησκευόμενη. Ο στόχος της ευχαρίστησης διέκρινε τη λογοτεχνία από άλλες μορφές του γραπτού λόγου. Ο διδακτικός στόχος ήταν δευτερεύων και υποταγμένος στον πρωταρχικό στόχο της ευχαρίστησης. Και ο Σίδνεϋ γράφει για τη λογοτεχνία γενικά και όχι για μεμονωμένα έργα. Και στα αγγλικά γράμματα η κριτική θεωρία προηγείται της πρακτικής κριτικής. 
Ο Σάμιουελ Τζόνσον προχώρησε σημαντικά τη λογοτεχνική θεωρία. Έγραψε τον 18ο αιώνα τα έργα: «Ζωές των ποιητών» και «Πρόλογος στον Σαίξπηρ». Το έργο του σηματοδοτεί την αρχή της αγγλικής παράδοσης της πρακτικής κριτικής. Ήταν ο πρώτος που σχολίασε αναλυτικά έναν μεμονωμένο συγγραφέα. Πριν τον Τζόνσον, τα μοναδικά έργα που είχαν αναλυθεί και σχολιαστεί ήταν η Βίβλος και ιερά κείμενα άλλων θρησκειών. Η επέκταση αυτής της πρακτικής σε άλλα έργα πέραν εκείνων που θεωρούνταν θεόπνευστα, σηματοδότησε την ανάπτυξη του κοσμικού ανθρωπισμού. 
Η άνθιση της κριτικής θεωρίας ήρθε με το έργο των ρομαντικών ποιητών: Γουέρντσγουερθ Κόλεριτζ, Κητς και Σέλλεϋ. Βασικό κείμενο ήταν ο «Πρόλογος στις Λυρικές Μπαλάντες» που γράφτηκε από τον Γουέρντσγουερθ και ήταν το αποτέλεσμα συζητήσεων με τον Κόλεριτζ. Το βιβλίο αναμειγνύει την υψηλή και τη λαϊκή λογοτεχνία, καθώς περιλαμβάνει λογοτεχνικές μπαλάντες που γράτηκαν πάνω στο μοντέλο των λαϊκών προφορικών μπαλάντων των ανθρώπων του χωριού. Στόχος η εγκατάλειψη των συμβάσεων της λεκτικής ευπρέπειας που είχαν επιβάλει έναν υψηλό βαθμό προσποίησης στην ποιητική γλώσσα, κάνοντάς την όσο το δυνατό πιο διαφορετική από τον απλό καθημερινό λόγο – σύνθετες λέξεις, πολύπλοκο σύστημα ομοιοκαταληξίας, συμπυκνωμένη γραμματική κ.λ.π. Ο «Πρόλογος» έθεσε, επίσης, ζητήματα μείζονος ενδιαφέροντος για τη σύγχρονη λογοτεχνική θεωρία, όπως η σχέση μεταξύ ποιητικής και «καθημερινής» γλώσσας και  εκείνη μεταξύ «λογοτεχνίας» και άλλων ειδών του λόγου.
Ο Κόλεριτζ στο έργο του « Λογοτεχνική βιογραφία» συζήτησε τις ιδέες που περιλαμβάνονται στον «Πρόλογο» του Γουέρντσγουερθ και έδειξε πως ο Γουέρντσγουερθ έγραψε την καλύτερή του ποίηση όσο απομακρυνόταν από τις ίδιες του τις θεωρίες για το τι θα πρέπει να είναι η ποίηση. Ο Κόλεριτζ απομακρύνθηκε από την άποψη ότι η γλώσσα της ποίησης θα πρέπει να πλησιάσει τη γλώσσα του πεζού λόγου. Θεώρησε την κατεύθυνση αυτή ως εξασθένιση του ποιητικού αποτελέσματος που μπορούσε να αποδειχτεί αυτοκτονική. 
Εάν η λογοτεχνία διαφέρει στους στόχους από τα άλλα είδη, όπως ισχυρίστηκαν ο Αριστοτέλης και ο Σίδνεϋ, κι αν η ποίηση στοχεύει να διδάξει ψυχαγωγώντας, τότε ο τρόπος μέσω του οποίου προσφέρεται αυτή η ψυχαγωγία είναι η ιδιαίτερη γλώσσα της. Η γλώσσα είναι η πηγή του αισθητικού αποτελέσματος. 
Συνεχίζεται…

Νότα Χρυσίνα



Βιβλιογραφία

Peter Barry, «ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ, Μια εισαγωγή στη λογοτεχνική και πολιτισμική θεωρία», μτφρ. Α. Νάτσινα, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2013

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου