Τρίτη 9 Δεκεμβρίου 2014



Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης “Η φόνισσα”, Μια γλώσσα πέραν του νου και της ψυχής



της Νότας Χρυσίνα


Στην ανατολή του 21ου αιώνα η ηρωίδα του Παπαδιαμάντη Φραγκογιαννού συγκινεί ακόμα τον αναγνώστη. Η κεντρική ηρωίδα παρουσιάζεται από τον συγγραφέα με έναν τρόπο που προκαλεί αμφιθυμία. Εγείρονται ζητήματα ηθικής και υπολανθανουσών  εσωτερικών συγκρούσεων στις οποίες ο άνθρωπος ως φορέας του προγονικού DNA, σύμφωνα με την θεωρία του Δαρβίνου,  δυσκολεύεται να δώσει μία ξεκάθαρη απάντηση. Υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στα αγαθά κίνητρα της γριάς και στις στυγερές πράξεις της; Είναι το ζήτημα που θίγεται κοινωνικό; Είναι ηθικό; Eίναι μήπως φιλοσοφικό; 'H άπτεται της ψυχανάλυσης; Είναι η Φραγκογιαννού δολοφόνος ή η γυναίκα που παίρνει εκδίκηση γιατί γεννήθηκε γυναίκα χωρίς να επιλέξει την ζωή της; Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη με την ποιητικότητά της συμβάλλει αναμφισβήτητα  στην απάλυνση των αιχμηρών πράξεων αλλά μήπως ένα από τα κεντρικά θέματα του βιβλίου δεν είναι το βασικό ένστικτο του ανθρώπου που είναι η επιβίωση;

Ας θυμηθούμε την ιστορία του έργου του Παπαδιαμάντη "Η Φόνισσα". 
Η Φραγκογιαννού, μία ηλικιωμένη χήρα, που έζησε τη δύσκολη ζωή των γυναικών σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, καθώς πέρασε από τη δικαιοδοσία του πατέρα στην «κατοχή» του άνδρα-της. Τα βάσανα της γυναικείας μοίρας την οδήγησαν να υιοθετήσει μια φιλοσοφία ζωής που έβλεπε κάθε κορίτσι καταδικασμένο από την κοινωνία να ζήσει υποτακτικά και ανελεύθερα και δη δυστυχισμένα. Αυτή η στάση την οδήγησε να πνίξει καταρχάς την εγγονή-της, χωρίς να φανεί η δολοφονία-της, και σταδιακά, πιστεύοντας στον ρόλο-της ως σωτήρα των άμοιρων θηλέων, άρχισε να σκοτώνει όποια κοριτσάκια μπορούσε. Παρά τα διλήμματά-της, πίστευε ότι τα απαλλάσσει από τη σκληρή ζωή που τα περίμενε. Εντέλει η χωροφυλακή αρχίζει να την κυνηγάει για τις πράξεις-της, καθώς οι υποψίες για τους διαδοχικούς θανάτους έπεσαν πάνω-της, κι αυτή στην προσπάθειά της να ξεφύγει πνίγεται στο πέρασμα ανάμεσα στη στεριά και σε ένα μικρό νησί, όπου πήγαινε να εξομολογηθεί.

Η τελευταία πράξη της νουβέλας, μας πληροφορεί ότι η γριά Χαδούλα πέθανε «μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης». Στην ουσία κανείς δεν πρόλαβε να την καταδικάσει, έφυγε φυσικά (από τη θάλασσα) και οι άνθρωποι δεν μπόρεσαν να της επιρρίψουν ρητές κατηγορίες.

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως στο έργο του Παπαδιαμάντη όπως και στο έργο των μεγάλων τραγικών συγκρούονται ο άγραφος και ο γραπτός νόμος, το  ανθρώπινο δίκαιο με το δίκαιο του ισχυρού και ακόμη η αθωότητα μιας απαίδευτης ψυχής με την αθωότητα μιας ψυχής που δεν άγγιξε την γη, δηλαδή των παιδιών που παρουσιάζονται σαν αγγελικά πλάσματα και μιμούνται στην θυσία του Κυρίου για να σωθεί η ανθρωπότητα, εδώ η γυναίκα και κατ' επέκταση η οικογένεια. Κάθε "τρελός" κρύβει μέσα του ένα παιδί που δεν γνωρίζει από όρια και συμβάσεις. Ποιό είναι όμως το όριο του νόμιμου και ποιό το όριο των συμβάσεων; Μήπως η ίδια η οικογένεια και η κοινωνία δεν καταδίκασε τόσες γυναίκες να είναι νεκροζώντανες και τους επιφύλαξε μόνο την μητρότητα ως καθήκον; Μήπως μέσα από την μητρότητα δεν θανατώθηκαν χιλιάδες άνδρες και ακόμα περισσότερες οικογένειες; Αλλά ο μοναχικός αυτός ταξιδιώτης μάς μίλησε όχι μόνο με ψυχογραφήματα ή κοινωνική κριτική αλλά με την γλώσσα και η γλώσσα όταν μιλάει καλά μπορεί να συννενοηθεί με το πέραν του νου και της ψυχής. Μιλάει καλά όποιος μιλάει με την γλώσσα της αθωότητας και αυτή δεν είναι παρά η ποιητική γλώσσα!

Λογοτεχνία vs Ιστορία


Το λογοτεχνικό έργο μπορεί να αλλάξει τη ροή της Ιστορίας ενώ η Ιστορία μπορεί μόνο να καταγράψει την ροή της κοινωνικής πραγματικότητας.
Παράδειγμα το έργο του Φλωμπέρ "Μανταμ ντε Μποβαρύ" που μία τεχνική του ο "ελεύθερος πλάγιος λόγος" προκάλεσε επανάσταση και οδήγησε τον συγγραφέα στο εδώλιο του κατηγορουμένου πυροδοτώντας κριτική για την τότε κοινωνική πραγματικότητα.



Η "Μανταμ Μποβαρύ¨" γράφτηκε το 1857 και μίλησε καθαρά για την ηθική της κοινωνίας. Αρνήθηκε την συμμετοχή της στην σιωπηλή άρνηση της σεξουαλικότητας της γυναίκας. Μίλησε για επιθυμίες και για ηδονή.
Η νουβέλα αυτή του Φλωμπέρ έγινε η έμπνευση για την Άννα Καρένινα του Τολστόι και για την Έφη Μπριστ του Τέοντορ Φοντάνε. Η Ευρώπη αρχίζει να μιλάει για τον έρωτα, την θέση της γυναίκας, την υποκρισία της αστικής τάξης, την εμπορευματοποίηση του γάμου.
Η Ιστορία τότε παράλληλα καταγράφει την κρίση της κοινωνίας 1857-1858, την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην Αγγλία, τη Γαλλία καί τη Γερμανία , την ανάπτυξη του καπιταλισμού, τον εμφύλιο πόλεμος στην Αμερική, την κρίση της βαμβακουργίας, την πολωνική εξέγερση - την ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς και τον ρόλο του Μαρξ καθώς και την ιδρυτική διακήρυξη. Απλή καταγραφή γεγονότων χωρίς συμπεράσματα.
Ο αναγνώστης καλείται να αναμίξει την σύγχρονη με την μη σύγχρονη τομή της ιστορίας και να δώσει με την δική του ανάγνωση την ιστορικότητα του έργου και της εποχής ως μέρος ο ίδιος της πραγματικότητας αλλά και ως αισθητικός απονεμητής αξίας.

Η Κασσιανή, η Σαλώμη και το ερωτικό πάθος των βασιλέων!





«Ὡς ἂρα διά γυναικός ἐῤῥρύη τὰ φαῦλα»

Τισιάνο "Σαλώμη"

της Νότας Χρυσίνα

Η Κασσιανή απάντησε στον αυτοκράτορα Θεόφιλο «Ἀλλά καὶ διά γυναικός πηγάζει τά κρείττω» «Και από μία γυναίκα [ήρθαν στον κόσμο] τα καλά [πράγματα]». Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος θα πρόσφερε το "χρυσό μήλο" στην μελλοντική γυναίκα του την οποία αναζητούσε ανάμεσα στις πριγκιποπούλες της αυτοκρατορίας όταν συνάντησε την όμορφη Κασσιανή και έγινε μεταξύ τους η σύντομη στιχομυθία, την οποία έγραψα παραπάνω. Ο εγωισμός του Θεόφιλου τον οδήγησε να επιλέξει μία άλλη γυναίκα για σύζυγό του ωστόσο αργότερα αναζήτησε την Κασσιανή η οποία είχε επιλέξει την ζωή της μοναχής και την συγγραφή ύμνων.
Η Σαλώμη, από την άλλη, κόρη του βασιλιά Φίλιππου Ηρώδη και της Ηρωδιάδας, χόρεψε τον σαγηνευτικό χορό μπροστά στον θείο της και αφού προκάλεσε το πάθος του ζήτησε από αυτόν τον τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη του Προδρόμου.
Και οι δυο προκάλεσαν το πάθος σε βασιλιάδες οι οποίοι παρουσιάζονται ως εγωιστές και φαύλοι, έρμαια των παθών τους απέναντι σε δυο γυναίκες που διαφέρουν ως προς τις επιλογές τους. Η μία είναι αποφασιστική και θαρραλέα η άλλη είναι όργανο της διεφθαρμένης μητέρας της που εκπροσωπεί τον θεσμό της βασιλείας.
Εάν θέλουμε να ερμηνεύσουμε τις δυο ιστορίες πέρα από τον θρησκευτικό τους ρόλο ως παράδειγμα ή παραβολή θα πρέπει να δούμε την ιστορική τους τοποθέτηση. Ο Θεόφιλος υπήρξε εικονομάχος και επί της βασιλείας του άνθησαν τα γράμματα και αναδύθηκαν σημαντικές προσωπικότητες όπως οι Ιωάννης Γραμματικός και Λέων ο Μαθηματικός. Σημαντική προσωπικότητα ήταν επίσης ο εικονολάτρης Μεθόδιος. Γνωστές είναι οι ίντριγκες για την ανάρριση στον αυτοκρατορικό θρόνο μεταξύ εκκλησίας και γόνων ή συγγενών αυτοκρατόρων αλλά και του στρατού.
Η Σαλώμη έζησε στο τέλος μια διεφθαρμένης αυτοκρατορίας της ρωμαικής, όπως παρουσιάζεται και μέσα από την ιστορία της, αλλά είναι η εποχή που στην περιοχή συγκρούονται οι ιουδαικές φατρίες και αναρριχάται μια νέα θρησκεία η οποία και θα επικρατήσει με αυτοκρατορικό διάταγμα γνωστό ως διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μ.Χ.
Το ερωτικό πάθος, λοιπόν, εκπροσωπεί μιά εξαιρετική πρόφαση για να επικρατήσουν πολιτικές, θρησκευτικές ή ακόμα και πολιτισμικές αρχές και τα θρησκευτικά κείμενα, κείμενα μεγάλης λογοτεχνικής αξίας, έπαιξαν και πρoπαγανδιστικό ρόλο όπως γενικότερα ολόκληρη η Τέχνη μέχρι τα χρόνια που διανύουμε όπου εδώ ο ρόλος της υπεισέρχεται στο υποσυνείδητό μας με μηχανισμούς που δεν γίνονται αντιληπτοί διότι είναι "παιδιά πολλών βασιλέων τα λόγια"παραφράζοντας τον ποιητή μας.

http://el.wikipedia.org/wiki/Εικονομαχία










Η ανοικείωση του μεταφραστή!




Paul Gauguin

Washerwomen (1888)

oil on burlap
The William S. Paley Collection, MoMA, NY

Η μετάφραση είναι μια μικρή Οδύσσεια που ο μεταφραστής καλείται να εκπληρώσει ώστε να φτάσει στον προορισμό του. Το μόνο κριτήριό του η αισθητική του με την ευρύτερη έννοια. Η αισθητική διαμορφώνεται μέσα από βαθιά και πολυετή μελέτη θεωρίας και κειμένων αλλά και από την εμπειρική προσέγγιση των κειμένων που "σε άρπαξαν από τον γιακά" δικά σου ή άλλων μεταφραστών. Στο τέλος το μόνο κριτήριο που σου απομένει είναι η πορεία από και προς την πραγμάτωση του στόχου σου. Ωστόσο, ο συγγραφέας θα παραμείνει πάντα ο άγνωστος Χ που θα περιμένει να ξανακατακτηθεί στο μέλλον από κάποιον άλλο μεταφραστή. Αυτή η νέα ματιά είναι χαρά και επιβεβαίωση όπως χαρά και επιβεβαίωση είναι και η οπτική που χαρίζει ο κάθε αναγνώστης στην μετάφρασή σου. Το δώρο των αναγνωστών στον μεταφραστή είναι η οικειοποίηση του κειμένου με πρωτοτυπία. Άλλωστε η επιτυχής ανοικείωση του μεταφραστή οδήγησε σε αυτήν. Ο τελικός αποδέκτης του κειμένου προσδίδει την αξία στην μετάφρασή σου και η επιτυχής αυτή επικοινωνία σε οδηγεί να πεις άξιζε που έκανα αυτήν την δουλειά!








Τρίτη 21 Ιανουαρίου 2014

Διάλεξη του Αλέν Μπαντιού στο Γαλλικό Ινστιτούτο

Ο γνωστός και πολυδιαβασμένος σύγχρονος Γάλλος φιλόσοφος Αλέν Μπαντιού έρχεται την ερχόμενη εβδομάδα στην Αθήνα, προσκεκλημένος του Γαλλικού Ινστιτούτου, για να δώσει διάλεξη με θέμα «Η πρόσληψη του Πλάτωνα στην σύγχρονη φιλοσοφία» (Πέμπτη 23 Ιανουαρίου, 18.30).



Ο γνωστός και πολυδιαβασμένος σύγχρονος Γάλλος φιλόσοφος Αλέν Μπαντιού έρχεται την ερχόμενη εβδομάδα στην Αθήνα, προσκεκλημένος του Γαλλικού Ινστιτούτου, για να δώσει διάλεξη με θέμα «Η πρόσληψη του Πλάτωνα στην σύγχρονη φιλοσοφία» (Πέμπτη 23 Ιανουαρίου, 18.30).

Φιλόσοφος, ομότιμος καθηγητής της École Normale Supérieure, ο Αλέν Μπαντιού είναι δημιουργός ενός πλούσιου συγγραφικού έργου, αποτελούμενο από δοκίμια αλλά και μυθιστορήματα, θεατρικά και πολιτικά κείμενα. Το φιλοσοφικό σύστημα του είναι δομημένο με βάση τέσσερις θεμελιώδεις συνθήκες: τον έρωτα, την τέχνη, την επιστήμη και την πολιτική. Είναι επίσης ο ιδρυτής του Centre International d'Etude de la Philosophie Française Contemporaine (Διεθνούς Κέντρου Ερευνών Σύγχρονης Γαλλικής Φιλοσοφίας).

Το 2012, ο διεθνούς φήμης φιλόσοφος αφιέρωσε στον Πλάτωνα ένα δοκίμιο, με τίτλο «Η Δημοκρατία του Πλάτωνα», στο οποίο ο Μπαντιού «σκηνοθετεί» τις φιλοσοφικές ιδέες-κλειδιά του Πλάτωνα, γεγονός που βοήθησε στο να γίνει θεατρικό έργο και να ανέβει στο Τhéâtre des Amandiers της Nanterre τον περασμένο Νοέμβριο. Με αυτό το δοκίμιο, ο φιλόσοφος μας προτείνει μια σύγχρονη ανάγνωση του έργου του Πλάτωνα.

Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη. Θα υπάρχει ταυτόχρονη μετάφραση.

Πηγή: http://www.skai.gr/news/culture/article/250067/dialexi-tou-alen-badiou-sto-galliko-institouto/#ixzz2r4XQwYsb
Follow us: @skaigr on Twitter | skaigr on Facebook

Δευτέρα 20 Ιανουαρίου 2014

"Το Μπολερό δεν ήταν του Ραβέλ"















[...] Οι ανθρώπινες πράξεις δεν αξίζουν ούτε για την κόλαση ούτε για τον παράδεισο.


Επιστρέφει στη Μάνη νωρίς το άλλο πρωί. Κουβαλώντας μαζί του μια σειρά από Golem.
Με υφάσματα βελούδο, μπροκάρ και ταφτά που αλλάζουνε χρώματα αναλόγως από πού τα κοιτάς. Ξαναμπαίνει στη μουσική του για να διαπιστώσει ότι έχει ήδη τελειώσει.

Με το τέλος ήταν αμήχανος από τότε που ήταν παιδί. «Και τώρα, τελεία;» επαναλάμβανε συνεχώς για ν’ ακούσει την Χάνα για χιλιοστή φορά να του πει «η ζωή δεν βάζει τελεία ποτέ».
Από το στενό δυτικό παράθυρο βλέπει την Ανέστη να ποτίζει τα δέντρα, κατακαλόκαιρο κι όμως πώς άνθισε έτσι σκέφτεται η αυλή, θυμάται άθελά του την ίδια στιγμή εκείνη την εκδρομή στον Αχέροντα. Την διαπίστωση της Αίθρας-Μνημοσύνης –Θεέ μου, όνομα κι αυτό- «το ξενοδοχείο μας παιδιά είναι σα το νεκρομαντείο!» βαδίζει σαν υπνοβάτης στο υπνοδωμάτιο των γονιών του και ανοίγει τα παράθυρα από τότε που επέστρεψε για πρώτη φορά.
Δυο ώρες μετά στην «Απορία του Αβερρόη», Μπεθ ο ίδιος θα μπει γι’ αυτήν:
«Εγώ δεν μιλώ για εκδίκηση ούτε για συγγνώμη. Η λησμονιά είναι η μοναδική εκδίκηση και η μοναδική συγγνώμη».
Από τα «Απόκρυφα Ευαγγέλια» θα της πει.
Έτοιμος όσο θα του επιτρέψει κι αυτή τη φορά η ζωή, να ξαναπιάσει το χαμένο νήμα. Άλλωστε σα να το ήξερε σε εκείνη το είχε ήδη πει απ’ την αρχή:
«Προστάτεψέ με απ’ το να είμαι αυτός που ήδη υπήρξα,
αυτός που ήδη υπήρξα ανεπανόρθωτα».
Σ’ αυτή την ξένη, ναι,
της το ‘χε πει απ’ την αρχή.

υγ. και ήλιο μάς έβγαλε, σας το είχα πει απ' την αρχή!